HALLO SIDAN SIST

Tida går så veldig fort, og sist eg skreiv blogg var før haustferien i oktober. Me hadde ein magisk haustferie, der me berre var saman med familien og kosa oss i Hauggrend og i Oslo. Det gjorde godt å kome heim ein tur, kose med barnebarn, hauste epler, vere med på partering av elg, vere ute i det fine haustværet med nydelege fargar på trea...

Sara Loti er ei herleg jente, blid og god og det er sjølvsagt ikkje heilt godt å bu så lang vekk... Me må berre nyte dagane me har saman og så skypar me så ofte me kan. Sara Loti blir vant med mobil og pc i tidleg alder...

Eit av høgdepunkta i ferien var då Kristiane kom heim med sjølvskutt tiur!!!! Me var sååå stolte. Høg gravid og sprek, det var berre moro!!!

Umiddelbart etter gode dagar i Norge, fekk me storslagent besøk frå Fyresdal. Dette hadde me gleda oss til i lange tider, ja dette var planlagt i mange år i forkant...Siv, som fyller 50 dette året, ville feire og markere dette saman med oss i Nepal. Etter at jetlagen hadde lagt seg, bar det ut på biltur austover i landet. Me reiste til Ilam.

Eva og Olav Kjetil var i same fylgje og me hadde nokre utrulege dagar saman. Været viste seg frå si beste side og Himalaya var framme kvar dag.

Heldigvis slepp me slik transport, men det er den mest vanlege måten å ta seg fram på...

Bendik finn seg alltid ei dame å kommunisere med. Her var det ei hardtarbeidande nepali dame som hadde funne fòr til dyra.

Langs vegen er det mange av dei damene. Det er heilt utruleg kva dei ber på, må vere tungt og slitsamt. Me høyrer dei ler og pratar, så eit fellesskap har dei, men me hadde nok ikkje klara dette...

Fyrste stopp på vegen var Kimthi, kraftverket som HimalPower/ Statkraft driv. Odd Hoftun er oppkalla her og det er litt moro, han har satt sine spor i Nepal.

Me rusla rundt i nabolaget, og då treff me alltid mykje hyggelege folk. Her var det ei jente som hausta Sharon frukt.

Per Helge får alltid god kontakt med dyr, kor han er. Det kan vere geiter, oksar, høner og bikkjer.

Etter ein heil dag i bil, kom me fram til te-plantasjen til vår venn Dip Lama. Her var eit nydeleg landsskap. Han har bygd seg ei hytte i ein skråning med utsikt utover lange dalsider. Han har og starta med kaffi plantasje, jordbruk og dyrehald.

Ivrige damer hauster te. Dei leverer på ein fabrikk og får betalt pr kg. Det er eit utruleg krevande handarbeid og interessant å sjå korleis te blir plukka og produsert for eksport.

Me var og innom ein ostefabrikk. Siv er eksperten her og ho kunne gi gode råd til Dip, som og vil starte med osteproduksjon.

Landskapet her er heilt annleis enn ellers i Nepal, berre vakkert!! Det var teplantasjar over alt og dette var like ved grensa mot Darjiling/ India

Me syns det er godt å kome utav Kathmandu, nyte frisk luft, stillhet og avslapning frå ein ellers travel kvardag i hovudstaden

Me hadde kun tre dagar til denne utflukten, og me tok fly tilbake til Kathmandu. Så snudde me i døra heime og reiste vestover, til Dhading. Der har me ein kamerat som og driv med kaffi produksjon. Han har ein nydeleg resort på ein høgde, der me har god utsikt over fjella.

Der er det fuglesang og bekkesus, og me får vere med å brenne våre eigne kaffibønner til kaffikoppen. Kaffi som er dyrka på 1500 moh er smakfull og kvaliteten er på topp.

Her opplever me både solnedgang og soloppgang over heile Himalaya rekka. Godt å vere saman med venner og dele slike fantastiske øyeblik.

Me blir vekte tidleg for å få med oss soloppgangen. Det blir servert nytrekt kaffi og det blir mange fine motiv. Her hadde me med oss Eger ( frå Fyresdal)og Iselin, som var på bryllupsreis i Asia. Det var triveleg å ha dei på besøk nokre dagar og. TAKK FOR TUREN TIL HEILE GJENGEN

Tilbake til kvardagen i Kathmandu. Det blei 14 dagar med arbeid og jobb besøk frå Norge både for Bendik og min sin del. Me reiste på prosjekt evaluerings tur sydvest i Nepal. Det var interessant å sjå korleis Mental Helse prosjektet vårt er blitt ein integrert del på helsepostane. Folk som er mentalt sjuke er ei stigmatisert gruppe i Nepal, som det var i Norge for nokre år tilbake. Me fekk oppleve å sjå at det hjelper å gje kunskap og opplæring til helsefagarbeidarar. Effekten for folk i landsbyane var store. Sjuke fekk behandling og hjelp og dei som vart sett på som "galne" før, har fått verdige liv

.Me fekk og vitjing av familie frå Amerika i november. Ein dag var me på landsbybesøk. Kvinnene var opptekne med rishausten, og karane spela kort...

Nokre karar var og med i rismarkene, og det var nok godt med ein pause i solsteiken.

Risen blir tørka på taket av husa og så blir risen skilt frå aksa. Risen må ligge enno nokre dagar til tørk før den blir levert på mølla.

I Nepal er det utruleg mange bra skilt!!!

På denne årstida er det mykje som skal haustast inn. Løk og chili blir tørka i sola før vinteren, kvinnene har mykje å gjere...

Innimellom dei vanlege arbeidsdagane er det fint å få med seg folkelivet. Her er folk overalt og det skjer noko heile tida. Me er slik laga at me treng kvile frå dette og då er det godt å kunne trekkje seg tilbake til heimen. Rundt huset har me julestjerner som pyntar opp. Det er litt julestemning, sjølv om plenen er grøn og det er varme på dagtid. No er kveldane kjølige og me tenner i gassovnane våre. Heldigvis er det ikkje mangel på gass og straum denne vinteren, så me har det så bra me kan ha det. Denne veka er det to lys i adventsstaken, og me tel ned til dagen me skal reise til Norge att.

17 november, blei me velsigna med eit til barnebarn. Det blir nydeleg å kome heim nokre dagar til denne flotte familien. Talleiv og Kristiane er stolte foreldre til Lyzander, og me får nokre dagar saman med dei, før me reiser til Etiopia for å feire jol og nyttår med Marte, Tore, Sara Loti og Jørund.

Med dette vil eg ynskje ei fredfull jolehøgtid og eit nytt godt år.

TUR I FELT

PROSJEKTEVALUERING

Det er blitt oktober, enno er ikkje regntida over, så rismarkene står grøne. Vanlegvis begynner dei å bli gylne på denne tida, så innhaustinga blir seinare i år. Terassane med ris står rake og vakre og heile landsbygda er bygd opp av slike.

Saman med ein av våre partnarar blei eg invitera med på felttur. Prosjektet me har, som er "Child Friendly Learning" for barn mellom 3 og 5 år, skulle evaluerast. Me reiste vestover i fleire timar, før me kom til distriktet Dhading, der vårt prosjekt er. Skulestruktur og skulesystemet er heilt annleis enn heime, og eg har mykje å lære, og muleg lære bort noko. Disiplin er ein stor del av strukturen, på godt og vondt.

Saman med ein ekstern evaluator gjekk me gjennom rutinar, såg på samspel med barna, hadde møter med distriktskontor, utdanningskontor, helsearbeidarar og andre samarbeidspartar. Systemet her er heriarkisk, Dvs at det er mange som sit på fine kontor og bestemmer over kvarandre. Mykje maktmisbruk blir ein og vitne til på ei slik evalueringsrunde. Denne landsbyen er fattig, det kunne me sjå pga at ungane hadde skitne uniformer og det var dårleg stelt med nistemat. Likevel var det ein stor iver og glød for vårt prosjekt. Me får håpe at det kan få ringverknader og spreie seg til andre deler av lokal samfunnet. Ungane skal i fyrste omgang lære gjennom leik og ha fysisk, psykisk og sosial trening. Tradisjonelt i Nepali skulen er det lesing og skriving som blir prioritert.

For å kome til denne landsbyen måtte me pløye oss fram. Pga regntida er vegane øydelagde. Me hadde ein helt som handtera dette på ein super måte, sjølv om eg fekk vondt i magen eit par gonger...me satte oss fast fleire gonger, då var det ut å spa, grave, fylle med tre og lauv, stein og jordmasse. Sjåføren jobba hardt og lenge for å få oss fram. Me kjørde tre timar på slik veg

Me satte oss skikkeleg fast i kveldinga, då tok eg sekken på ryggen å begynte å gå. Heldigvis slo to andre fylgje og me gjekk i halvanna time før me kom fram i bekmørke til gjestehuset. Bilen kom etterkvart, det hadde vore eit slit å få den på hjul.

Det er mange som går langs vegane og me fekk hjelp av sterke dyktige karar.

Ein må vengje seg til litt av kvart på slike turar. Småkryp( som er store) harde senger( eg låg på huntonittplate med laken på) annleis mat enn det ein er vant med ( spesielt frukosten med ris og grønsaker) og så må ein tåle og føle seg heilt utenfor, sidan alle snakkar nepali heile tida...

Eit vanleg syn ein møter, gamle damer som ber tungt...

Oppvasken blir gjort i vegkanten, rennande vatn og litt såpe. Bestemor hjelper til på gjestehuset

Ein frukost me hadde på vegen, var nysteikte sel roti, det er store smultringar. Me kunne og få tørka sild, egg og ris. Nepali te er alltid godt, så det berga måltidet.

Det er fredeleg og godt på bygda. Ingen støy som i byn, og ingen forurensing, men i dette distriktet blei dei hardt råka av jordskjelvet, så nokre av husa bar preg av dette.

Me måtte vidare. På vegen møtte me store lastebilar som var full lasta av kvinner og barn, nudlar og øl, ris og geiter. Dei satte seg fast, men kom seg vidare. Dette er kvardagen deira og dei er vant med det.

Så møter ein på gjetarar, unge jenter som ber tunge bører og geit og kyr.

I prosjektet har det vore opplæring på mødre, som er facilitatorar på skulen for 3-5 åringane. Dei går gjennom eit 18 dagars program, der dei lærer om "child friendly Learning", litt helsefag og hygiene. Det var fornøyeleg å høyre kor ivrige dei var, når dei fortalde om jobben sin. Dei blir fulgt opp jamleg av ein resurs person, som reiser rundt til skulane.

Så besøkte me ein lærar som budde i shelter. Huset blei totalskada i jordskjelvet, men han var nøgd med det han no hadde satt opp. Han budde saman med kona, ungane var i utlandet for studie eller arbeid.

Dette var gjengen eg reiste med. Sjåføren i raud skjorte, evaluatoren i kvit skjorte og to unge hjelparar.

Nepal er eit vakkert land, men kontrastane er store og avstandane til dit folk bur er store.

Kjenner at det har vore ein månad med mykje arbeid, så no blir det godt å kome heim til Hauggrend, møte nærmaste familie og hente litt krefter til nye månader i Kathmandu. God haustferie til dei som skal ha det...

Det er slik me gjerne vil ha det kvar dag...det har heller vore ein tung, grå og regnfull månad i september. Dei seier at det har regna meir enn vanleg. Vegar har rasa, jordskred har teke landsbyar, slik at folk har evakuert. I Kathmandu kan ein ikkje klage, det har berre vore bekkar i vegane, og ein har heldt seg meir i ro.

Ein laurdag fekk me oss likevel ein topptur. Phulchoki 2775m er den høgaste toppen i Kathmandudalen. Det var ein krevande tur, då det er rimeleg bratt og me gjekk på i tre timar før me kom til toppen. Me brukte to timar ned att og då kjente me det godt i knær og hofter. Ja det var faktisk verre neste dag og fyrst dagen etter det var me tilbake til normalen...

Ein laurdag var me på bysykkeltur. Ein kjem tett på folk når ein syklar og me stoppa i Patan, gamlebyn. Der er skader etter jordskjelvet, men har starta gjennoppbyggjinga der.

Det nærmar seg festivaltid og då er det mange damer som tjener litt ekstra ved å binde blomekransar.

Det er utruleg fargerikt og vakkert.

Det er mange motiv heile vegen. Ein blir alltid overraska over børene som damene tek her. Du møter dei over alt. Ein må lure på kor mennene er ???

Det er utruleg mange varer til salgs over alt. Butikkane er overfylte. No har prisane på varer auka, så ein lurer på korleis den vanlege mann på gata klarar seg...

Når ein går i gatene treff ein heile tida på jenter som vil selgje smykker. Får dei selt noko tru?

Midtgarden observerer...

Jammen var det ei eldre dame der og...

Når det gjeld ferskvare samfunnet, er det vanskeleg å henge med. Me kjøper frossent kjøtt, men skjønar at hvis du ikkje har fryseboks må du handle på gata.

Så er det morgontur. Det er godt å starte dagen tidleg, sjølv om det i øyeblikket kan vere tungt å stå opp klokka 6. Då gjel hanane, bikkjene bjeffar, bussane tutar, folk er vakne rett og slett. Turen går forbi landsbyar, rismarker, og me ser når folk vaknar til ein ny kvardag, det er ein god måte å starte dagen på. Det er den aktiviteten me rekk dageleg i veka. Dagane er lange på jobb og det er kvelden når me har ete middag og teke ein kopp kaffi. Det er i helgane me kan utforske litt meir...

Nabolandsbyen vår, Khokana, ser fin ut på avstand, men den blei ekstremt øydelagt i jordskjelvet. Litt er dei begynt med gjenoppbyggjing, men det er stort sett gamle og barn som bur der...trist

Så er det festivaltid. Kvinnedagen blir feira i tre dagar og tusenvis av damer står i kø framfor viktige tempel den dagen. Dei ber for mennene sine og håpar på eit godt liv. Før var tradisjonen at kona blei brent på bål saman med mannen hvis han døde fyrst. I 1920 blei det slutt på denne forferdelege tradisjonen og TEEJ blei ny tradisjon.

Dei er utruleg vakre den dagen i raude sari, kanskje den sarien dei blei gifte i. Nokre kjøper nye og det blir sagt at no er det show off den dagen. Om å gjere å vise seg i det finaste ein får tak i. Jenter som ikkje er gifte, ber denne dgen om å bli gift, dei kan ikkje gå i rødt...

Vår didi stod i kø heile dagen ved denne plassen. Ho fasta eit døgn før og var nok veldig sliten. Mandagen såg det ut som det var dagen derpå for ho.

Hausten er og innhausting. No er det mais som kjem fyrst, og det er stor aktivitet. Bestemødre tanter og mødre driv på for fullt. Dei sit overalt. I garasjar, på fortau, i skråningane og renskar mais. Så heng dei den til tørk.

Igjen møter me på damer som ber tunge bører...dyra skal ha for

Heldigvis innimellom er det mykje vakkert å sjå på. Dei er flinke med blomar og spesielt lagar dei fine dekorasjonar i store fat. Dette er på Gokharna, eit spa hotell like utenfor byn. Eg og Bendik måtte ha eit kjæreste døgn der for å hente oss inn litt. Kvardagen er hektisk og det har vore mykje jobb denne månaden. Når ein i tillegg har litt vondter og må medisinere seg for å klare kvardagen, er det godt å hoppe av litt.

Utenfor rommet, utenfor spisesalen, utenfor inngangen...over alt er det fine blomsterfat.

Kveldane har me tilbragt i heimen stort sett. Då er det usigeleg moro å ha ein knøtt å strikke til. Hin dagen blei eg ferdig med hentesett til Talleiv og Kristiane, det er utruleg kjekt handarbeid i mørke kveldar. Så lengtar me litt til Sara Loti, men i oktober reiser me heim ei veke for å kose oss med ho og familien, det blir stas. Då får me og kanskje ta litt del i innhausting heime. God haust til alle som fylgjer...